వేటూరి పాటలో ఏముంది?

“రంజని” సాహితీ సంస్థ వారు వేటూరి స్మృతిగా “పాటల పూదోట వేటూరి” అని ఒక పుస్తకం వెలువరించారు. వేటూరికి నివాళిగా రాసిన వ్యాసాల సంకలనం ఈ పుస్తకం. కొన్ని వ్యాసాల్లో వేటూరి పాటలకి ఇచ్చిన వివరణలు వేటూరి జన్మదినం సందర్భంగా అందరితో పంచుకునే ప్రయత్నమే ఈ వ్యాసం.

ఫ్రెంచి ఫిడేలు

ఒకసారి తనికెళ్ళ భరణి గారితో కలిసి నేనూ కొంతమంది మిత్రులం కార్లో రాజమండ్రి వెళుతున్నాం. వేటూరి గారి ప్రస్తావన వచ్చింది. “ఆ అంటే అమలాపురం” పాట పైకి వ్యాంప్ సాంగ్‌లా ఉన్నా లోపల ఎంతో చరిత్ర ఉందని నేనన్నాను. ఉదాహరణకి రాజమండ్రిని ప్రస్తావిస్తూ “చిత్రాంగి మేడల చీకట్ల వాడలో” అని ప్రయోగించారు వేటూరి. ఇది సారంగధ కథకు సంబంధించిన ప్రయోగం. అట్లే అదే పాటలో యానాం దగ్గర ఫ్రెంచి ఫిడేలు అనే పదం ప్రయోగించారు వేటూరి.

చారిత్రకంగా యానాం క్రీ.శ.1720లో ఫ్రెంచి వారి పాలనలోకి వెళ్ళింది కాబట్టి దాని ఆధారంగా వేటూరి “ఫ్రెంచి ఫిడేలు” అనే పదాన్ని ప్రయోగించారని నేనన్నాను. “అది కాకపోవచ్చయ్యా” అంటూ తనికెళ్ళ భరణి ఫోనందుకుని వేటూరి గారికే స్వయంగా ఫోన్ చేసి “గురువుగారూ, మీరు వాడిన ఫ్రెంచి ఫిడేలుకి అర్థమేంటి? మా వాడేదో చరిత్ర అంటున్నాడు” అని అడిగారు. భరణి గారు లౌడ్ స్పీకర్ ఆన్ చేశారు. అటునుండి మెల్లగా మార్దవంగా ఆ పుంభావ సరస్వతి మంద్ర స్వరంతో – “ఏముంది నాయనా. మనం చిన్నప్పుడు బళ్ళో చదువుకొనేటప్పుడు జేబుల్లో చేతులు పెట్టుకుని ఇబ్బందిగా చూస్తే “ఫిడేలు వాయిస్తున్నాడ్రా” అంటూ ఉండేవారు కదా” అంటూ చల్లగా చెప్పారు వేటూరి. ఇదీ వేటూరి విశ్వరూపమంటే

– ఆకెళ్ళ రాఘవేంద్ర, “గోదారమ్మ కుంకుంబొట్టు” వ్యాసం

(సారంగధ కథ ఏమిటో, ఈ ఫ్రెంచి ఫిడేలు అర్థం ఏమిటో నాకు ఇంకా తెలియలేదు. మీకు తెలిస్తే కామెంట్లో చెప్పగలరు)
నవమి నాటి వెన్నెల

నవమి నాటి వెన్నెల నీవు
దశమి నాటి జాబిలి నేను
కలుసుకున్న ప్రతి రేయీ
కార్తీక పున్నమి రేయి

ఈ చిత్రంలో కథాపరంగా హీరోయిన్ జయసుధ కొత్త కుర్రాడైన హీరో కంటే పెద్దది కాబట్టి ఆమెను ముందుపుట్టిన నవమి నాటి వెన్నెలతో పోల్చి గూఢార్థంతో గుండెలకు అద్దారు వేటూరి.

– వడ్డేపల్లి కృష్ణ, “సాటిలేని మేటి భావాల స్ఫూర్తి వేటూరి సుందరరామమూర్తి” వ్యాసం

యంగోత్రి, ఖంగోత్రి

ఒక విద్యార్థిని ప్రశ్న: మీరొక పాటలో యంగోత్రి, ఖంగోత్రి అనే కొత్త మాటలు ఉపయోగించారు. వాటిని ఎందుకు ఉపయోగించారు. వాటి అర్థం ఏమిటి?

వేటూరి: ఇవి అర్థం కాని పదాలు కావు. “యంగోత్రి” అంటే కుర్రదనీ, “ఖంగోత్రి” అంటే “కంగారుపడే యువతి” అనీ అర్థం. కొత్తపదాలు సృజించకుండా ఉంటే భాష ఎలా వృద్ధి చెందుతుంది? “మాయాబజారు”లో పింగళి గారు ఘటోత్కచుడి చేత “వెయ్యండయ్యా వీరతాడు” అనిపిస్తాడు. అలా కొత్తమాటలు పుట్టిస్తూ ఉండాలి. ఇప్పుడొస్తున్న కొత్త ట్యూన్లకి, కొత్త పద్ధతులకీ కొన్ని విన్యాసాలు తప్పనిసరి. “సావిత్రి” అనే పదం ఉందనుకోండి, ఆ పదాన్ని ఉపయోగించుకుని, “చలి సావిత్రి”, “సందిట్లో చలిసావిత్రి” అనే ప్రయోగాలు చేశాం. ఘన సంస్కృతికి సంబంధించిన నామవాచకంతో కొన్ని పదాలు కలిసినప్పుడు ఆ చమత్కారాలు నిలబడతాయి. యంగోత్రి, ఖంగోత్రి అంటే అక్కడ “త్రి” అనేది అంత్యప్రాసగా వస్తోంది. నడక కలిసిన నవరాత్రి అని వస్తుందనుకుంటాను – త్రి, త్రి అని రావడం వల్ల చమత్కారంగా ఉంటుంది కాబట్టి కొత్త పదాలు పడ్డాయి.

– వేటురితో కళాశాల విద్యార్థినుల ఇంటర్వ్యూ వ్యాసం

బావరో బావర్చి

ఒకసారి నేను గురువుగారితో కలిసి హైదరాబాద్‌లో కారులో వెళ్తున్నాను. “ఇంద్ర” సినిమాకు అర్జెంటుగా పాట రాసివ్వాలి. అవతల ఒత్తిడి. ఈ ట్రాఫిక్ నుంచి బయటపడేదెప్పుడు? గురువు గారు పాట రాసేదెప్పుడు? నాకు ఒకటే టెన్షన్. నల్లకుంట నుంచి చిక్కడపల్లి మా ప్రయాణం. “తేజ గారూ (నన్ను అలాగే పిలిచేవారు), పాట ఫస్ట్ లైన్ రాసుకోండి అంటూ “అమ్మడూ అప్పచ్చీ, నువ్వంటేనే పిచ్చి” అన్నారు. నేను స్టన్ అయ్యాను. రెండో లైను చెబుతారేమోనని నేను ఆసక్తిగా చూస్తున్నాను. బావర్చీ హోటల్ దగ్గర ట్రాఫిక్ స్తంభించిపోయింది. గురువుగారు అటువైపు చూస్తూ “బావర్చి అంటే తెలుసా?” అన్నారు. “తెలియదు గురువుగారు” అన్నాను. బావర్చి అంటే వంటవాడు అన్నారాయన. ఇప్పుడెందుకు ఈ ప్రస్తావన అనుకున్నాను. అంతలోనే ఆయన – ఇప్పుడు రెండో లైను రాసుకోమంటూ “బావరో బావర్చి, వడ్డించు వార్చి” అనేశారు. నాకు నోట మాట రాలేదు. ఆ పాట ఎంత హిట్ అయ్యిందో అందరికీ తెలుసు. ఇదంతా ఎందుకు చెబుతున్నానంటే పాట రాయడానికి ఆయన ప్రత్యేకించి సమయం తీసుకోరు. ఎంతమందిలో ఉన్నా, ఎక్కడున్నా ఆయన మనసంతా పాటై పరవళ్ళు తొక్కుతున్నప్పుడు, మళ్ళీ ప్రత్యేకించి సమయం కావాలా? అనుకున్నాను.

– వేటూరి శిష్యుడు ధర్మతేజ, “దొరకునా ఇటువంటి సేవ” వ్యాసం

“ఎంత మాత్రమున ఎవ్వరు తలచిన అంత మాత్రమె నీవు” అని అన్నమయ్య ఒక కీర్తనలో అన్నాడు. ఇది వేటూరికీ వర్తిస్తుంది. కొన్ని సార్లు ఆయన చాలా అల్పుడనిపిస్తాడు, అంతలోనే మహోన్నతుడనిపిస్తాడు. “గంగిగోవు పాలు గరిటెడైనా చాలు” అనుకుని ఆయన గొప్ప గీతాలని మనసుకి హత్తుకున్నప్పుడల్లా కలిగే స్పందన అనిర్వచనీయం. అందుకే ఆయన మహాకవి. ఆయనకి అంజలి ఘటిస్తూ, ఆయన్నుంచి ప్రేరణ పొందుతూ, “పాటై బ్రతుకైన పసివాడికి” వినమ్రంగా జన్మదిన శుభాకాంక్షలు తెలుపుకుంటున్నాను.

వేటూరిని ఎలా స్మరించుకోవాలి? – సిరివెన్నెల సీతారామ శాస్త్రి

(ఈ రోజు (మే, 22, 2011) వేటూరి గారి ప్రథమ వర్ధంతి సందర్భంగా, సిరివెన్నెల వేటూరి పోయినప్పుడు రాసిన ఓ ప్రచురితం కాని వ్యాసం నుంచి కొన్ని వాక్యాలు గ్రహించి ఇది చేశాను. ఈ టైటిల్ నాది. మాటలన్నీ సిరివెన్నెలవి!)

ఈనాడు మన తెలుగుసమాజంలో అనేకమంది పండితసమానులూ, మహామహులమనుకుంటున్న వారి దృష్టిలో “ఆఫ్ట్రాల్” అనిపించే సినీగేయ రచన ద్వారా శ్రీ వేటూరి వారు (ఆయన పేరు ముందు కీ.శే అని చేర్చడం నాకు ఇష్టం లేదు. ఆయన తన గీతాల ద్వారా శాశ్వతుడు) ఎంతో స్ఫూర్తి కలిగించారు…

నేనైనా, మరెవరైనా, ఎంత వారైనా సాహిత్యాన్ని “ఉద్దరించ”గలిగేంత అవతారపురుషులు ఎవరూ ఉండరు. కాలప్రవాహంలో ఎంతోమంది వస్తూ ఉంటారు, వెళుతుంటారు. అతి కొద్దిమంది మాత్రం శ్రీ వేటూరి గారిలా కాలాన్ని అధిగమించి శాశ్వత స్థానాన్ని శాసిస్తారు. ఆయన తర్వాత తరానికి చెందిన నాబోటి వాళ్ళు ఆయన సాధించిన ఆ ఘనతని ఆదర్శంగా, గమ్యంగా భావించి ఆ మార్గంలో ప్రయాణించడానికి ప్రయత్నించాలి…

…ఎవరెస్టు శిఖరం ఒక్కటే ఉంటుంది. మొదట ఎవరు అధిరోహించారు అన్నదే చరిత్ర. తరువాత మరికొందరు ఆ శిఖరాన్ని అధిరోహించడం అన్నది చరిత్ర కాదు. శ్రీ వేటూరి గారు తొలిసారి ఎవరెస్టుని అధిరోహించారు…

వ్యక్తుల పట్ల కన్నా వారు నెలకొల్పిన “విలువల” పట్ల దృష్టి మళ్ళించాలి. సాహిత్యం శాశ్వతం, సాహితీకారుడు కాదు. పాట శాశ్వతం, “పాటసారి” కాదు.

వేటూరి గురించి సిరివెన్నెల

సిరివెన్నెల సీతారామశాస్త్రి గారు రాసిన వ్యాసాలు చదివినవారికి ఆయన ఎంత బాగా విశ్లేషించి రాస్తారో తెలిసిన విషయమే. హాసం పత్రికలో చాలా రోజుల క్రితం వేటూరి గారి పుట్టినరోజు సందర్భంగా ఆయన రాసిన వ్యాసం బహుశా వేటూరి గారిపై వచ్చిన వ్యాసాల్లోకెల్లా గొప్పది. ఈ వ్యాసం గతంలో సిరివెన్నెల website లో ఉండేది. ఇప్పుడు ఆ సైట్ లేకపోవడం వల్ల నేను ఈ వ్యాసాన్ని స్కాన్ చేసి అందిస్తున్నాను.

Sirivennela on Veturi 

పంచదార ఎడారి !

mass పాటల్లో వేటూరిని మనం తిట్టుకోవచ్చు. తప్పులేదు. ఎందుకంటే శ్రుతిమించిన ప్రయోగాలు, అర్థం పర్థం లేని పద-గారడీలు చాలానే చేశారు కనుక. అయితే చెత్త పాటల్లో కూడా అప్పుడప్పుడూ, అక్కడక్కడా కొన్ని మెచ్చదగిన ప్రయోగాలు చేసినప్పుడు మాత్రం మెచ్చుకోవాలి. “భలే దొంగలు” అనే ఒక కొత్త సినిమాలోని ఒక mass song పల్లవి చూడండి –

పంచదార ఎడారిలో పడుచు గుర్రం సవారిలో

variety గా ఉంది. “పంచదార ఎడారి” లాటి ప్రయోగాలు వేటూరే చెయ్యగలరు అనిపిస్తుంది.

మిగతా పాటలో పెద్ద విషయం లేదు…ట్యూన్ mass గా ఇస్తూనే చరణం మధ్యలో కాస్త classical touch ఉన్న bit వాడిన K.M. Radha Krishnan (music director)  మార్కులు కొట్టేస్తాడు. వేటూరి కూడా ఆ bit కి భావ ప్రధానమైన lyric  రాసి మురిపించారు –

తాకే తనువులలో తగిలే సొగసెంత?
సోకే వలపులలో రగిలే వయసంత!
….

అందే పెదవులలో చిందే మధువెంత?
పొందే ముడుపులకి ఉంది తగినంత !!

అలాగే కంత్రీ లో “వయస్సునామీ తాకెనమ్మీ” పల్లవి గల పాట.

ఇక్కడ “వయస్సునామీ” అన్న పద ప్రయోగం ముద్దుగా ఉంది, Tune కి ఎంతో perfect గా సరిపోయి, అందాన్ని తెచ్చింది. మిగతా పాటలో చెప్పుకునేందుకు పెద్ద ఏమీ లేదు…routine mass song…కొంత శ్రుతి మించింది ఏమో కూడా

ఏ చికితా కొమస్తాస్!

అసలు ఒక రచయిత రాశాడు అని మనకి అనిపించే పాటలో నిజంగా ఆ రచయిత రాసినది ఎంత? మన సినిమా రచయితలకి తనకి నచ్చినట్టు రాసే పూర్తి స్వేచ్ఛ ఉందా? ఒక ఉదాహరణ చూద్దాం.

“బద్రి” సినిమాలో వినిపించే ఒక popular పాట పల్లవి మొదటి రెండు లైన్లు:

ఏ చికితా కొమస్తాస్!
జాయన్ అయితే జమస్తాస్!

రాసినది వేటూరి. ఈ లైన్లు చదివితే కొంత మందికి వేటూరి మీద కోపం వస్తుంది. అర్థంపర్థం లేని ఈ సాహిత్యం ఏమిటీ అని అనుకోవడమూ న్యాయమే. అయితే ఈ పరిస్థితికి వేటూరే పూర్తి బాధ్యుడు కాదు. వివరాల్లోకి వెళ్తే –

చికితా అన్నది Spanish పదం (chiquita). అర్థం “చిన్నది” అని అనుకోవచ్చు.

పాట “ae chiquita cómo es usted”
అంటే “ఏం చిన్నదానా, ఎట్లా ఉన్నావు” అని అర్థం.

వేటూరి Spanish ఎప్పుడు నేర్చుకున్నాడు అని మనం ఆశ్చర్యపోయేలోపు ఆయనే చెప్పిన విషయం ఇది:

“…అలా Spanish పదాలతో మొదలెట్టమని ఆ hero గారు చెప్పారు. అలాంటప్పుడు ఏదో ఒకటి వ్రాసేయాల్సి వస్తుంది తప్పనిసరిగా! ఆ పాట వ్రాసిచ్చాక నన్ను అడిగారు “చిరుతా అంటే ఏంటండీ అక్కడ?” అని. నేను “చికితా అంటే ఏంటండీ?” అని అడిగాను. ఆ మాటకి Spanishలో అమ్మాయి అని అర్థమని చెప్పారు. అయితే “చిరుతా” అంటే Spanish-లో “చిరు తమ్ముడా” (చిరంజీవి తమ్ముడు – పవన్ కళ్యాణ్!!) అని అర్థం అన్నాను! తెలుగు పదాలిస్తే తెలుగులో వ్రాస్తాము, ఇలా పరభాషా పదాలిస్తే, hero-లు వేలు పెడితే ఇలాగే ఉంటాయి పాటలు!”

(ఈ పాట Spain లో చిత్రీకరించారు కాబట్టి ఇలా hero కోరడం సముచితమే అని కొందరు అభిప్రాయపడొచ్చు. అయితే పాట పరంగా చూస్తే ఇది అత్యుత్సాహమే!

ఇదంతా చదివి, నేను వేటూరిని వెనకేసుకు వస్తున్నాను అనుకునేరు! కాదు! తిలా పాపం తలా పిడికెడు అన్నట్టు ఈ పరిస్థితికి గీత రచయిత, దర్శకనిర్మాతలు, హీరోలూ అందరి పాత్రా ఉంది. ఇందరి మధ్యన నలిగిపోతూ సినిమా పాట సాహిత్యం బిక్కు బిక్కు మంటోందని గుర్తుచెయ్యడానికే ఈ వ్యాసం.

(ఈ వ్యాసం లోని చాలా వివరాలు అందించిన Orkut మిత్రులు నచకి, విద్యనాథ్ గార్లకి కృతజ్ఞతలు)

రెండు రెళ్ళ ఆరు

“రెండు రెళ్ళ ఆరు” సినిమాలో “కాస్తందుకో దరఖాస్తందుకో” పాట లో రెండో చరణం –

ఆమె: చలి గాలి దరఖాస్తు తొలి ఈడు వినకుంటే, చెలి చెంత చేరునా చెలిమల్లే మారునా
అతను: నెలవంక దరఖాస్తు లేకుంటె చెక్కిళ్ళు, ఎరుపెక్కి పోవునా, ఎన్నెల్లు పంచునా
ఆమె: దరిచేరుతున్నా దరఖాస్తులేల?

పాటలో ఈ lines నచ్చుతాయి నాకు. ముఖ్యంగా చందమామతో నిండిన వెన్నెల రాత్రి లేక పోతే ప్రియురాలి బుగ్గలు సిగ్గుతో ఎరుపెక్కి (ఆ వెన్నెల రాత్రిలో కలిగే ప్రణయ భావాల వల్ల), ప్రియుడికి ఆనందం కలిగించే chance ఉండదు కదా? అని రాయడం ఎంత చిలిపితనం!

Melting winter

“ఆఖరి పోరాటం” సినిమాలో “తెల్ల చీరకు” అనే పాట చరణాలలోని lines –

వైశాఖం తరుముతుంటే నీ ఒళ్ళో ఒదుగుతున్నా
ఆషాఢం ఉరుముతుంటే నీ మెరుపే చిదుముకున్నా
…
…
కార్తీకం కలిసివస్తే నీ పరువం అడుగుతున్నా
హేమంతం కరుగుతుంటే నీ అందం కడుగుతున్నా!!
ఎంత భావుకత? ఈ ప్రయోగాలు అన్నీ నవ్యమైనవి. ఒక mass పాటలో ఇలాటి lines రాయగలగడం వేటూరికే చెల్లింది.

ఈ పాట పాడిన “లతా మంగేష్కర్”  translation అడిగితే, “యండమూరి వీరేంద్రనాథ్” ఈ పాటని English లోకి translate చేశారుట. భావాల్లో వేటూరి చూపిన “creativity” ని లత ఎంతో మెచ్చుకున్నారుట. ముఖ్యంగా “హేమంతం కరుగుతుంటే నీ అందం కడుగుతున్నా” అన్న lines ని “I am brushing your beauty with the melting winter!!” అని translate చేసి వినిపిస్తే “ఆహా” అన్నారుట.

“స్వరాభిషేకం” లో సిరివెన్నెల రాసిన “నీ చెంతే ఒక చెంచిత ఉంటే” అన్న పాట రెండో చరణంలో వినిపించే “వెచ్చని ఊహలా వెనువెంటే తరిమిన హేమంతమిది” అన్న lines వేటూరి రాసిన “వైశాఖం తరుముతుంటేనీ ఒళ్ళో ఒదుగుతున్నా” అన్న lines ని గుర్తుకు తెచ్చి, వేటూరి కి సిరివెన్నెల అర్పించిన గౌరవ నివాళి గా అనిపిస్తాయి.

Bullet!

“బుల్లెట్” అని బాపూ గారి సినిమా ఒకటి ఉంది (hero kRishnam raaju). ఈ సినిమా లో ఒక చిలిపితనం, కొంటెతనం మేళవించిన సందర్భానికి ఒక duet అవసరమైనది. సరే, వేటూరి గారు రంగంలోకి దిగారు. అలా కారులో వేటూరి వారూ, ముళ్ళపూడి వారు వెళ్తూ ఉంటే ముళ్ళపూడి situation చెప్పడం, వేటూరి పల్లవి చెప్పెయ్యడం, ఆ పల్లవి చూసి ముళ్ళపూడికి వేటూరి ముద్దు వచ్చేయడం అన్నీ జరిగిపోయాయి!! ఆ పల్లవి ఇది:

అతను: రాధ కృష్ణుడికేమిచ్చిందో ఇస్తావా మరి?
ఆమె: సీతకు రాముడేమవుతాడో అవుతావా మరి?
అతను: ముందివ్వు మరి!
ఆమె: ముందవ్వు మరి!!

ఇది చదివాకా “అవును, వేటూరి మరి” అని మనం అనుకోకుండా ఉండలేం కదా!